રાજપીપળા સંસ્થાન
રાજપીપલા રજવાડું સંપૂર્ણ આંતરિક અધિકારક્ષેત્ર ધરાવતું દેશી રજવાડું હતું. તેમાં ગોહિલ રાજપૂત વંશ દ્વારા આશરે 1340 થી 1948 સુધી 600 વર્ષથી વધુ સમય સુધી શાસન હતું. તે રેવાકાંઠા એજન્સીનું સૌથી મોટું રાજ્ય અને એકમાત્ર પ્રથમ-વર્ગનું રાજ્ય હતું. ગુજરાત રાજ્યમાં ( કાઠિયાવાડ અથવા સૌરાષ્ટ્રથી અલગ), રાજપીપળા રજવાડું કદ અને મહત્વની દ્રષ્ટિએ વડોદરા (બરોડા સ્ટેટ) પછી બીજા ક્રમે હતું. રાજપીપળાનો ગોહિલ રાજપૂત વંશ મધ્યકાળ દરમિયાન અમદાવાદના સુલતાનો અને મુઘલોના આક્રમણ તથા આધુનિક સમયગાળામાં વડોદરાના ગાયકવાડ અને અંગ્રેજ શાસનથી બચવામાં સફળ રહ્યો હતો. 10 જૂન 1948 ના રોજ ભારતમાં વિલય થયો ત્યા સુધીમાં સમકાલીન માળખાગત સુવિધાઓ, નીતિઓ અને પદ્ધતિઓ સાથે સુસંચાલિત રાજ્ય તરીકે ઉભરી આવ્યુ હતુ.
➻વિસ્તાર
• 1941 3,929 km2 (1,517 sq mi)
➻વસ્તી
• 1941 249032
➻ઇતિહાસ
• સ્થાપના 1340
• સ્વતંત્ર ભારતમાં વિલય 1948
રાજપીપળા રજવાડું પશ્ચિમ ભારતની બે મહત્વની નદીઓ નર્મદા અને તાપી વચ્ચે આવેલું હતું. કુલ 1500 ચોરસ માઇલ (4,000 વર્ગ કીમીથી વધુ) ના ક્ષેત્રમાં 600 માઇલ વર્ગ (1550 ચો. કિ.મી.) જંગલો હતા અને બાકીની ફળદ્રુપ કૃષિ મેદાનો અને નદી ખીણો,ને પરિણામે રાજપીપળા વડોદરા પછી બીજા નંબરનું સમૃદ્ધ રજવાડું બન્યુ હતુ. તે તેની ખાણો માટે પણ પ્રખ્યાત હતું. તે હવે ગુજરાત રાજ્યનો એક ભાગ છે. અને નર્મદા જિલ્લાનું મુખ્ય મથક છે.
➻ઈતિહાસ
રેવાકાંઠા એજન્સીમાં સૌથી મોટું રાજપીપળાની સ્થાપના 1340માં કુમાર શ્રી સમરસિંહજી[અર્જુનસિંહજી] મોખડાજી ગોહિલે કરી હતી, ઠાકુર મોખડાજી રાણોજીના નાના પુત્ર 1309/1347 ઘોઘામાં (પાછળથી ભાવનગર) પરમાર રાવ ચોકરાની પુત્રી દ્વારા, માલવામાં ઉજ્જૈનના પરમાર રાજપૂત રાજકુમાર. તે પરમાર રાજકુમારને કોઈ વારસદાર ન્હોતા અને તેમને સમરસિંહજીને દત્તક લીધા હતા. ત્યાંથી સમરસિંહજીએ સાપુતારા પર્વતોના જંગલોમાં જુનારાજ (જુનું રાજપીપળા) કિલ્લો ખાતે તેમના નાના ચોકરાના પરમારની ગાદી સંભાળી. અને નામ અર્જુનસિંહજી ધારણ કર્યું. પરિણામે, રાજપીપળા સંસ્થાન ગોહિલ રાજપૂત કુળમાં ચાલ્યું ગયું, પરંતુ તેઓ ઉજ્જૈનમાં આવેલા મૂળ મંદિર, શ્રી હરસિદ્ધિ માતાજી, પરમાર કુળની કુલ દેવી (કુટુંબની દેવતા) ની ઉપાસના કરવા લાગ્યા. એવું કહેવામાં આવે છે કે રાજપીપળાના મહારાણા વેરીસાલજી પ્રથમએ 18 મી સદીમાં નાંદોદ અથવા નવા રાજપીપળા શહેરમાં હરસિદ્ધિ માતાજીનું હાલનું મંદિર બનાવ્યું હતું.
રાજપીપળા રાજ્ય પશ્ચિમ ભારતની બે મહત્વપૂર્ણ નદીઓ, નર્મદા અને તાપીની વચ્ચે, દક્ષિણમાં સાપુતારા શ્રેણી સાથે મોટા પ્રમાણમાં સ્થિત હતું. 1,500 ચોરસ માઇલ (લગભગ 4,000 ચોરસ કિલોમીટર) વિસ્તાર ફેલાયેલો છે, જેમાંથી 6,00 ચોરસ માઇલ (1,550 ચોરસ કિલોમીટર) જંગલો હતા, બાકીની ફળદ્રુપ કૃષિ મેદાનો અને નદી ખીણો સાથે, રાજપીપળા એક સૌથી સમૃદ્ધ સંસ્થાન બન્યું હતું. ગુજરાત, બરોડા પછી બીજા ક્રમે. તે તેની આગેટ ખાણ માટે પણ પ્રખ્યાત હતું. તે હવે ગુજરાત રાજ્યનો એક ભાગ છે. રાજપીપળા (નંદોદ અથવા નવું રાજપીપળા) નું તેનું પાટનગર હવે નર્મદા જિલ્લાનું મુખ્ય મથક છે.
રાજપીપળાના ગોહિલ રાજપૂત રાજવંશની ઉત્પત્તિ ઈ. સ. છઠ્ઠી સદીમાં છે, જ્યારે વલ્લભીનો નાશ થયો ત્યારે આ વંશના એક એકમાત્ર પુરુષ બચી ગયેલા જે ઈ. સ. 542માં જન્મેલા મુહિદોસુર ગુહિલોત અથવા ગુહિલ, વર્ષ ઈ. સ. 556માં ગુજરાતમાં આધુનિક ઇડર નજીકના ક્ષેત્રના વડા બન્યા, અને ઈ. સ. 603માં તેમના મૃત્યુ સુધી તેમનો વંશ સંભાળ્યો. તેમના વંશજ કાલભોજ અથવા બપ્પા રાવલે ચિત્તોડ પર કબજો કર્યો અને ઈ. સ. 734માં મેવાડના શાસક બન્યા, ઈ. સ. 973 માં બે કરતા થોડુંક વધારે અને અડધી સદી, મેવાડના ગોહિલ શાસક શાલિવાહન, બાપ્પા રાવળના વંશના 11 માં વારસદાર કુળનો ભાગ લઈને ચિત્તોડથી જુના ખેરગઢ (હાલના તબક્કે ભાલોત્રા, જોધપુર નજીક) લુણી નદીના કિનારે મારવાડમાં ગયા, તેમના સગાસંબંધીઓ પાસે તેમના પુત્ર શક્તિકુમારજીને છોડીને. ત્યાં હજી જોધપુર નજીક 'ગોહિલોં કી ધાની' નામનું એક ગામ છે. આમ બે અને એક ચતુર્થાંશ સદીઓથી, મેવાડ અને મારવાડ બંને પર ગોહિલ રાજપૂત કુળનું શાસન હતું.
તે દરમિયાન, ગોહિલો, જેઓ શાલિવાહન રાજા હેઠળ સ્થળાંતર થયા હતા, તેઓ મારવાડ પર શાસન ચાલુ રાખતા હતા. તેરમી સદીના પ્રારંભિક ભાગમાં રાઠોડ કુળ, કન્નૌજથી બહાર નીકળીને મારવાડ તરફ સ્થળાંતર થયા. તેથી ગોહિલ કુળ મારવાડથી વિસ્થાપિત થઈ ગયા. તેઓ સૌરાષ્ટ્ર તરફ પાછા ગયા જ્યાં તેઓ ચાલુક્યોના રાજ્યપાલ બન્યા, અને પછી તેઓએ તેમને પોતાના સંસ્થાનો સ્થાપ્યા. આ સમયગાળા દરમિયાન તેમના પ્રમુખોમાં સૌથી પ્રખ્યાત સેજકજી, રાણોજી અને મોખડાજી હતા, અને પોતાના સંસ્થાનો છે તે ભાવનગર, રાજપીપળા, પાલિતાણા, લાઠી અને વલ્લભીપુર અથવા વળા હતા.
રાજપીપળાના શાસકોએ અમદાવાદના સુલ્તાનો, મોગલ બાદશાહો અને પછીના ગાયકવાડો દ્વારા અનેક આક્રમણનો સામનો કરવો પડ્યો, ટૂંકા સમયગાળા માટે તેઓને પોતાનું સંસ્થાન પણ ઘણીવાર ગુમાવવું પડ્યું, દરેક વખતે પહાડી આદિવાસીઓનૈ (મોટે ભાગે ભીલો) સૈન્યમાં સાથે રાખીને ગેરીલા યુદ્ધ પદ્ધતિ દ્વારા સત્તામાં પાછા આવ્યાં. 1730 માં, મોગલ સામ્રાજ્યની નબળાઇ સાથે, રાજપીપળાના 26 મા ગોહિલ શાસક, મહારાણા વેરીસાલજી 1એ મોગલોને ખંડણી આપવાનું બંધ કરી દીધું, અને તેમના પુત્ર મહારાણા જીતસિંહજીએ નાંદોદ તાલુકો પાછો મેળવ્યો અને રાજધાની નાંદોદ અથવા નવા રાજપીપળા શહેરમાં સ્થાનાંતરિત કરી, કરજણ, નદીના કિનારે મેદાનોમાં, નર્મદાની ઉપનદી.
18 મી સદીના અંતમાં અને 19 મી સદીની શરૂઆતમાં બરોડાના ગાયકવાડોએ રાજપીપળા પાસેથી ખંડણી લેવાતી હતી. જે 33 મા ગોહિલ શાસક મહારાણા વેરીસાલજી બીજાની રાજપીપળાની ગાદી પર આવવાથી બંધ કરવામાં આવી હતી. 1857 ના વિદ્રોહ દરમિયાન, વેરિસાલજી II હેઠળના રાજપીપળાએ બળવો કર્યો, અને ઘણા મહિનાઓ સુધી બ્રિટિશરોના પ્રભાવમાંથી છૂટકારો મેળવ્યો. ઉશ્કેરાયેલા અંગ્રેજી, વિદ્રોહને શાંત પાડતા અને તાજને સત્તા સ્થાનાંતરિત કર્યા, વેરીસાલજી બીજાને એક બાજુ ફરવા મજબૂર કર્યા અને 1860 ઈ. સ. માં તેમના પુત્ર ગંભીરસિંહજી માટે માર્ગ બનાવ્યો.
મહારાણા ગંભીરસિંહજી (1860/97) ના શાસન દરમિયાન, રાજપીપળાથી અંકલેશ્વર તરફનો રસ્તો બનાવવામાં આવ્યો હતો, અને રાજપીપળા રાજ્યની પોતાની ટપાલ સિસ્ટમ હતી. રાજપીપળાના 35 મા ગોહિલ શાસક મહારાણા છત્રસિંહજી, જે ઈ. સ. 1897 માં ગાદી પર આવ્યા હતા, તેમણે 60 માઇલ (90 કિલોમીટર) અંકલેશ્વર-રાજપીપળા રેલ્વે લાઇન નાખી અને 1899-1902 ના ગાળામાં ભારે દુષ્કાળથી રાહત આપી.
તેઓ ભારતમાં મોટરિંગના પ્રણેતા હતા, તેઓ વોલ્સલી 6 એચપી 1903-04, આર્મસ્ટ્રોંગ સિડ્ડેલી 15 એચપી 1906 અને ક્લેમેન્ટ બાયાર્ડ 16 એચપી જેવી કાર ધરાવતા હતા.
ઈ. સ. 1915 માં ગાદી ઉપર આવ્યા મહારાજા વિજયસિંહજીએ મોટાપાયે સુધારા અને માળખાકીય કામગીરી કરી. તેમણે એક હાઇ સ્કૂલની સ્થાપના કરી જ્યાં ફક્ત નજીવી ફી લેવામાં આવતી, અને મફત પ્રાથમિક શિક્ષણ અને શિષ્યવૃત્તિની આપવાની શરૂઆત કરી. તેમણે રાજ્યમાં સિવિલ હોસ્પિટલ, પ્રસૂતિ હોસ્પિટલ, પાંચ દવાખાનાઓ અને પશુચિકિત્સાની હોસ્પિટલ બનાવી. ફોજદારી અને સિવિલ કોર્ટની સ્થાપના કરવામાં આવી, જાહેર સેવકોને પેન્શન ચૂકવવામાં આવ્યું, અને પોલીસ અને સૈન્યના પગારમાં વધારો કરવામાં આવ્યો. મહારાજા વિજયસિંહજીએ સારા મોટરવેબલ રસ્તા બનાવવાનો આદેશ આપ્યો. તેમણે રાજપીપળા રેલ્વેમાં ઝગડિયા-નેત્રંગ વિભાગ ઉમેર્યો. તેમણે 19 માઇલ (31 કિલોમીટર) વરાળ રેલરોડ અને નર્મદા નદી કિનારે આવેલા નગરોને અંદરના ગામો સાથે જોડતા ટ્રામ વે અને રાજપીપળા શહેરને વીજળી અને પાણી પહોંચાડતું એક પાવર હાઉસ પણ બનાવ્યું હતું. ટકાવારીની દ્રષ્ટિએ કર ઘટાડવામાં આવ્યા હોવા છતાં, રાજ્યની આવક 1915-1930ના ગાળામાં રૂ. 1,300,000 થી વધીને 2,700,000 રૂપિયા થઈ ગઈ, અને 1945-46માં વધીને 50,72,613 (લગભગ રૂપિયા પચાસ-એક લાખ) થઈ ગઈ 1948 માં જ્યારે રાજ્ય ભારતીય સંઘમાં ભળી ગયું ત્યારે ખાનગી પર્સની ગણતરી માટેનું તે મૂળ વર્ષ હતું. મહારાજા વિજયસિંહજીએ જમીન મહેસૂલ પ્રણાલીને નિયમિત કરી હતી, અને દુષ્કાળ અને પૂર દરમિયાન રાહત પ્રયાસો હાથ ધર્યા હતા. તેમણે પોતાના વિસ્તારમાં ઉગાડવામાં આવતા કપાસ, અનાજ અને ફળોની ગુણવત્તામાં સુધારો કર્યો. 1927 સુધીનું તેમનું નગર આયોજન દૂરદર્શન હતું, અને બિલ્ડરોને ભાવિ રસ્તાઓના પહોળાઈ માટે 3 થી 4 ફૂટ (આશરે 1 મીટર) જગ્યા છોડવાની શરતી બાંધકામ કરવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. નવી ઇમારતોની ડિઝાઇન સારી રીતે એકીકૃત અને આસપાસના સાથે સુસંગત હતી.
આતુર ઘોડેસવાર, મહારાજા વિજયસિંહજીએ ભારત અને ઇંગ્લેન્ડમાં રેસ ઘોડાઓમાંથી એક શ્રેષ્ઠ સ્ટેબલ્સ જાળવ્યો, ગુણવત્તાવાળા અને માત્રા પ્રમાણે નહીં. 1915 માં પ્રથમ ભારતીય ડર્બી (ટિસ્ટર), 1926 માં આઇરિશ ડર્બી અને 1927 માં બેલ્જિયન ગ્રાન્ડ પ્રિકસ (એમ્બરગો) અને ટર્ફનો વાદળી રીબંડ, 1934 માં ઇંગ્લેન્ડનો એપ્સમ ડર્બી સહિતના ઘણાં પ્રતિષ્ઠિત રેસ જીત્યા હતા (વિન્ડસર લાડ). મહારાજા વિજયસિંહજી હજી પણ એકમાત્ર ભારતીય માલિક છે જેમણે ઇંગ્લિશ ડર્બીને જીતી છે, જેને વિશ્વની સૌથી મોટી ઘોડાની રેસ ગણવામાં આવે છે, અંદાજે એક ચતુર્થાશ થી અડધા મિલિયન લોકોએ તેમને ઉત્સાહિત કર્યા હતા, જેમાં શાહી કુટુંબ કિંગ જ્યોર્જ પાંચમ અને બ્રિટનની રાણી મેરી અને અન્ય સભ્યો શામેલ હતા. મહારાજા વિજયસિંહજીએ ત્યાંથી ડર્બી જીતવાની શાનદાર હેટ્રિક પૂર્ણ કરી: પ્રથમ વખતની ભારતીય ડર્બી, આઇરિશ ડર્બી અને ઇંગ્લેન્ડની લોભી એપસમ ડર્બી, તેમને દલીલથી સર્વશ્રેષ્ઠ ભારતીય રેસર્સના માલિક બનાવ્યા.
રાજપીપળાને પોલો ગ્રાઉન્ડ અને જીમખાના ક્લબથી સજ્જ એવા મહારાજા વિજયસિંહજી દ્વારા ક્રિકેટ, ફૂટબોલ અને હોકી જેવી રમતો વિદ્યાર્થીઓને ફરજિયાત બનાવવામાં આવી હતી. રાજપીપળા શાહી પરિવારની એક વિશિષ્ટ સુવિધાઓ સાથે તેમની પોલો ટીમ હતી જેમાં મહારાજા વિજયસિંહજી અને તેમના ત્રણ પુત્રો યુવરાજ રાજેન્દ્રસિંહજી, મહારાજકુમાર પ્રમોદસિંહજી અને મહારાજકુમાર ઇન્દ્રજીતસિંહજી હતા. તેમના પિતા જેવો કારનો ઉત્સાહ ધરાવતા, મહારાજા વિજયસિંહજીની માલિકી હતી, અન્ય ટોચની કારમાં, સિલ્વર ગોસ્ટ 1913 થી ફેન્ટમ III 1937 સુધી, બાર રોલ્સ રોયસ કાર. 1930 અને 1940 ના દાયકામાં મહારાજા વિજયસિંહજીએ રાજપીપળામાં એક એરસ્ટ્રીપ નાખ્યી હતી જ્યાં વિમાન માટે. બીજા વિશ્વયુદ્ધ દરમિયાન, તેમણે 'રાજપીપળા', 'વિન્ડસર લાડ' અને 'એમ્બાર્ગો' નામના ત્રણ સ્પિટફાયર ફાઇટર વિમાનો, અને હાવકેર હરિકેન વિમાન 'રાજપીપળા II' દાન આપ્યું. હાલના વિશાળકાય સરદાર સરોવર પ્રોજેક્ટના પૂર્વાવલોકન સિંચાઈ અને વીજળી પેદા કરવા માટે નર્મદા નદીમાં ડેમ બનાવવાની પણ તેમની યોજના છે. 1948 માં ભારતના સંઘમાં રાજપીપળા રાજ્યનું વિલીનીકરણ થયું ત્યારે તે માટે રોકાણ વધારવાની પ્રક્રિયામાં હતું.
➻શાસકોની સૂચિ
1. 1340 - રાણા અર્જુનસિંહજી[સમરસિંહજી]
મોખડાજી ગોહિલ (મોખડાજીના નાના પુત્ર,
સૌરાષ્ટ્રના ઘોઘાના મુખ્ય ગોહિલ રાજપૂત. તેમના
નાના શ્રી ચોકરાના પરમાર દ્વારા દત્તક લીધેલ)
↝2. રાણા શ્રી ભાણસિંહજી અર્જુનસિંહજી ગોહિલ
↝3. 1421 રાણા શ્રી ગોમેલસિંહજી ભાણસિંહજી ગોહિલ
(અ. 1421)
↝4. 1421થી રાણા શ્રી વિજયપાલજી ગોમેલસિંહજી
ગોહિલ
↝5. 1463 રાણા શ્રી હરિસિંહજી વિજયપાલજી ગેહિલ
(અ. 1463)
↝6. 1463 - 1526 મહારાણા શ્રી ભીમદેવજી હરિસિંહજી
ગોહિલ (અ. 1526)
↝7. 1526 - 1543 મહારાણા શ્રી રાયસિંહજી ભીમદેવજી
ગોહિલ (અ. 1543)
↝8. 1543થી મહારાણા શ્રી કરણબાજી રાયસિંહજી
ગોહિલ
↝9. મહારાણા શ્રી અભયરાજજી કરણબાજી ગોહિલ
↝10. મહારાણા શ્રી સુજાનસિંહજી અભયરાજજી ગોહિલ
↝11. મહારાણા શ્રી ભૈરવસિંહજી સુજાનસિંહજી ગોહિલ
↝12. 1583 - 1593 મહારાણા શ્રી પૃથુરાજજી
ભૈરવસિંહજી ગોહિલ (અ. 1593)
↝13. 1593થી મહારાણા શ્રી દીપસિંહજી પૃથુરાજજી
ગોહિલ
↝14. મહારાણા શ્રી દુર્ગાશાહજી દીપસિંહજી ગોહિલ
↝15. મહારાણા શ્રી મોહરાજજી દુર્ગાશાહજી ગોહિલ
↝16. મહારાણા શ્રી રાયશાલજી મોહરાજજી ગોહિલ
↝17. મહારાણા શ્રી ચંદ્રસિંહજી રાયશાલજી ગોહ્લ
↝18. મહારાણા શ્રી ગંભીરસિંહજી પ્રથમ ચંદ્રસિ઼હજી
ગોહિલ
↝19. મહારાણા શ્રી સુભેરાજજી ગંભીરસિંહજી પ્રથમ
ગોહિલ
↝20. મહારાણા શ્રી જયસિંહજી સુભેરાજજી ગોહિલ
↝21. મહારાણા શ્રી માલરાજજી જયસિંહજી ગોહિલ
↝22. મહારાણા શ્રી સુરમલજી માલરાજજી ગોહિલ
↝23. મહારાણા શ્રી ઉદેકરણજી સુરમલજી ગોહિલ
↝24. મહારાણા શ્રી ચંદ્રભાજી ઉદેકરણજી ગોહિલ
↝25. 16.. - 1705 મહારાણા શ્રી છત્રસાલજી ચંદ્રભાજી
ગોહિલ (અ. 1705)
↝26. 1705 - 1715 મહારાણા શ્રી વેરીસાલજી પ્રથમ
છત્રસાલજી ગોહિલ (અ. 1715)
↝27. 1715 - 1754 મહારાણા શ્રી જીતસિંહજી
વેરીસાલજી પ્રથમ ગોહિલ (અ. 1730)
↝28. 1754 - 1764 મહારાણા શ્રી પ્રતાપસિંહજી
જીતસિંહજી ગોહિલ (અ. 1764)
↝29. 1764 - 1786 મહારાણા શ્રી રાયસિંહજી
પ્રતાપસિંહજી ગોહિલ (અ. 1786)
↝30. 1786 - 15 જાન્યુઆરી 1803 મહારાણા શ્રી
અજબસિંહજી રાયસિંહજી ગોહિલ (જ. 1750 -
અ. 1803)
↝31. 15 જાન્યુઆરી 1803 - 10 મે 1810 મહારાણા શ્રી
રામસિંહજી અજબસિંહજી ગોહિલ (અ. 1810)
↝32. 10 મે 1810 - 9 ઓગસ્ટ 1821 મહારાણા શ્રી
નાહરસિંહજી અજબસિંહજી ગોહિલ
↝33. 9 ઓગસ્ટ 1821 - 17 નવેમ્બર 1860 મહારાણા શ્રી
વેરીસાલજી દ્વિતીય નાહરસિંહજી ગોહિલ (જ.
1808)
↝34. 17 નવેમ્બર 1860 - 10 જાન્યુઆરી 1897
મહારાણા શ્રી ગંભીરસિંહજી દ્વિતીય વેરીસાલજી
દ્વિતીય ગોહિલ (જ. 1847 - અ. 1897)
↝35. 10 જાન્યુઆરી 1897 - 26 સપ્ટે 1915 મહારાણા
શ્રી છત્રસિંહજી ગંભીરસિંહજી દ્વિતીય ગોહિલ (જ.
1862 - અ. 1915) (12 ડિસેમ્બર 1911 થી, સર
છત્રસિંહજી)
↝36. 26 સપ્ટે 1915 - 1951 મહારાણા શ્રી વિજયસિંહજી
છત્રસિંહજી ગોહિલ (જ. 1890 - અ. 1951) (1
જાન્યુઆરી 1925 થી, સર વિજયસિંહજી)
↝37. 1951 - 1963 મહારાણા શ્રી રાજેન્દ્રસિંહજી
વિજયસિંહજી ગોહિલ
↝38. 1963 થી હાલ (હયાત) મહારાણા શ્રી
રઘુબિરસિંહજી રાજેન્દ્રસિંહજી ગોહિલ
ટિપ્પણીઓ નથી:
ટિપ્પણી પોસ્ટ કરો